Waterdichte algemene voorwaarden? Ook gedacht aan de reflexwerking zwarte en grijze lijst in B2B transacties?

Waterdichte algemene voorwaarden? Dat bestaat helaas niet. Recent heeft de Hoge Raad een arrest gewezen, waar dat nog maar eens uit blijkt. Het arrest ging over de reflexwerking van de zwarte en grijze lijsten, die volgens de wet enkel in consumententransacties gelden. Deze lijsten kunnen echter ook van belang zijn bij de beoordeling van algemene voorwaarden in B2B-transacties. Hoe zit dat precies?

Vernietigbaar
Een beding in algemene voorwaarden is vernietigbaar als het onredelijk bezwarend is voor de wederpartij (art. 6:233, aanhef en onder a, BW). Vernietigbaar betekent in dit geval dat de gebruiker van de algemene voorwaarden zich niet op het betreffende beding kan beroepen, het geldt in zo’n geval niet. Alle omstandigheden van het geval zijn hierbij van belang, waaronder: de aard en inhoud van de overeenkomst, de over en weer bekende belangen van partijen, de hoedanigheid van partijen, hun maatschappelijke positie, hun onderlinge verhouding en hun deskundigheid.

Over het algemeen kan er in B2B transacties veel, zeker naarmate de partijen groter en professioneler zijn. Het is voor een wederpartij dan een behoorlijke opgave om een rechter te overtuigen een beding te vernietigen omdat het onredelijk bezwarend is.

Voor B2C transacties bevat de wet een lijst van bedingen die geacht worden onredelijk bezwarend te zijn (de ‘zwarte lijst’ van art. 6:236 BW) en een lijst van bedingen die vermoed worden onredelijk bezwarend te zijn (de ‘grijze lijst’ van art. 6:237 BW). Een beding dat op de zwarte lijst staat is ten opzichte van een consument altijd vernietigbaar. Bij een beding dat op de grijze lijst staat, kan de gebruiker het vermoeden van het onredelijk bezwarende karakter nog weerleggen.

De toepasselijkheid van de zwarte en grijze lijst is in de wet welbewust beperkt tot B2C transacties. Die beperking is in de parlementaire geschiedenis beargumenteerd met de redenering dat door reflexwerking via de open norm van art. 6:233, aanhef en onder a, BW gelijksoortige gevallen op gelijke wijze kunnen worden behandeld.

Oordeel Hoge Raad
De Hoge Raad overweegt dat hoewel daarbij toen is gedacht aan rechtspersonen die geen beroep of bedrijf uitoefenen, reflexwerking ook in andere gevallen mogelijk is. De Hoge Raad geeft als voorbeeld de situatie waarin de wederpartij een overeenkomst weliswaar in de uitoefening van haar beroep of bedrijf heeft gesloten, maar deze overeenkomst geen betrekking heeft op de eigenlijke beroeps- of bedrijfsactiviteiten. De Hoge Raad lijkt hier dus een wat ruimere toepassing te geven aan de reflexwerking.

In dit geval ging het om een kaas- en zuivelbedrijf. Dit bedrijf had onder begeleiding van een financieel adviseur € 1.000.000 uitgeleend, zonder dat de overeengekomen zekerheden op dat moment daadwerkelijk waren verstrekt. Er werd slechts € 240.000 terugbetaald. Het bedrijf sprak de financieel adviseur aan, die zich vervolgens beriep op een in zijn algemene voorwaarden opgenomen (zeer korte) klachttermijn. Het kaas- en zuivelbedrijf deed een beroep op vernietiging van dat beding en in dat kader de reflexwerking van de zwarte en grijze lijst. 

De Hoge Raad kwam tot het oordeel dat de overeenkomst geen betrekking had op de eigenlijke activiteiten van het bedrijf, waardoor de positie van het bedrijf in verhouding tot de financieel adviseur grote gelijkenissen vertoont met die van een consument. Om die reden kan de omstandigheid dat een beding voorkomt op de zwarte of grijze lijst meewegen bij de beoordeling of het beding onredelijk bezwarend is.

Conclusie
Ook in B2B transacties kunnen de zwarte en grijze lijst van invloed zijn. Dat is niet alleen het geval bij kleine rechtspersonen die niet in de uitoefening van een beroep of bedrijf handelen. Ook bij rechtspersonen die wel in de uitoefening van een beroep of bedrijf handelen kan sprake zijn van reflexwerking als de overeenkomst geen betrekking heeft op de eigenlijke beroeps- of bedrijfsactiviteiten en de positie van deze partij gelijkwaardig is aan die van een consument.

Relevantie voor de praktijk
Deze reflexwerking kan reden zijn om bij het opstellen van algemene voorwaarden (enigszins) rekening te houden met de zwarte en grijze lijsten. Dit is vooral aan te raden wanneer veel gehandeld wordt met kleinere rechtspersonen of rechtspersonen die niet handelen in de uitoefening van een beroep of bedrijf. Het kan soms beter zijn om een minder vergaande bepaling in alle gevallen te kunnen toepassen, dan een heel vergaande bepaling op te nemen die op het moment suprême ten opzichte van een bepaalde wederpartij wordt vernietigd. Dit is en blijft balanceren voor de contractopsteller.

Hulp nodig?
Hulp nodig bij het opstellen van algemene voorwaarden of een discussie over (de toepasselijkheid van) algemene voorwaarden? Neem dan contact met ons op, we helpen graag!